METHÖFER, Johannes Cornelis Hendrik Philippus

Johannes Cornelis Hendrik Philippus Methöfer

(roepnaam: Johan), een van de eerste anarchisten in Nederland, later voorman in de beweging voor produktiecoöperaties, is geboren te Gendt (Gld) op 17 augustus 1863 en overleden te Blaricum op 24 oktober 1933. Hij was de zoon van Arnoldus Philippus Methöfer, kapitein ter zee, en Johanna Clara Aenigje Backer. Op 27 maart 1889 trad hij in het huwelijk met Hendrika de Haan, met wie hij een dochter en een zoon kreeg.
Pseudoniemen: Alcibiades, Dixi, Tr(ompetter).

Methöfer doorliep op zijn dorp hoewel van streng hervormde huize de openbare lagere school en in Nijmegen vervolgonderwijs. Vijftien jaar oud werd hij beroepsmilitair. Een dramatische gebeurtenis bracht hem op zeventienjarige leeftijd in de gevangenis. Enige malen werd hij gegratieerd en trad in dienst van de gevangenis te Arnhem (1883-1 augustus 1887). In die tijd verloor hij zijn geloof en kwam onder invloed van Multatuli. Op 1 augustus 1887 kwam hij als klerk in dienst bij de s-Gravenhaagsche Coöperatieve Broodbakkerij 'De Volharding', die toen vijf jaar bestond. Hij klom daar op tot boekhouder en werd tenslotte de rechterhand van de algemeen secretaris. In 1920 mislukte zijn poging om daar bedrijfsleider-directeur te worden (dat werd toen J.H. Dankelman). Hij nam per 15 maart 1921 ontslag.

Naast dit 'officiële' leven was Methöfer eind 1885 betrokken bij de jonge afdeling Arnhem van de Sociaal Democratische Bond (SDB). Toen dit hem van hogerhand werd verboden, was hij actief in de Nederlandsche Bond voor Algemeen Kies- en Stemrecht. Hij bezocht Domela Nieuwenhuis in Den Haag en publiceerde sindsdien als Alcibiades of J.M. artikelen of verzen in Recht voor Allen (1886-1887). Daarin onthulde hij een schandaal, namelijk de voorkeursbehandeling van Jeanne Lorette in de Arnhemse gevangenis, dat door de minister in de doofpot werd gedaan. Bij De Volharding werkte ook Bart van Ommeren, anarchist, en Methöfer kwam al spoedig onder zijn invloed. De kandidaatstelling van Domela Nieuwenhuis voor de Tweede Kamer bracht de Haagse anarchisten tot de uitgave van Anarchist (1888 en later, met onderbrekingen), waaraan ook Methöfer ging meewerken en waarvan hij redacteur werd in 1892 (tot september 1894). Hij trad af wegens de kritiek van vooral Amsterdamse anarchisten op de anarchistische conferentie in september 1894. Na het december-congres van 1894, waarop de SDB tot Socialistenbond werd omgedoopt, werd Methöfer lid daarvan. Hij schreef in Recht voor Allen 'Brieven zonder oorspronkelijkheid'. In de jaren 1892 tot 1894 maakte hij propagandatochten rond Den Haag, in Holland, Friesland en Groningen. Toen de Socialisten-bond, tegen zijn verwachting, niet anarchistisch werd, probeerde Methöfer (samen met F.J.W. Drion) in 1896 en later in 1899 (zonder Drion) De Anarchist weer uit te geven, maar moest steeds na enkele maanden stoppen. Hij was aanhanger van een 'communistisch' anarchisme tegenover het 'individualistisch' anarchisme (enig eigen bezit, onder andere een blad toegestaan) en het anarchisme 'van de daad', dat gewelddaden en aanslagen goedkeurde. Op de anarchistische conferenties van 1900 en 1904 was ook Methöfer aanwezig. Hij stond toen nader tot Domela Nieuwenhuis inzake het organisatievraagstuk dan tot Christiaan Cornelissen, die voor een federatie van anarchisten was.

Eind 1906 solliciteerde Methöfer naar de functie van directeur van de Vereniging Walden, de schepping van Frederik van Eeden. Na één dag op Walden te zijn geweest, keerde hij naar zijn oude baan op De Volharding terug. Het bracht Methöfer echter in contact met de beweging voor produktieve coöperatie, de Vereeniging Gemeenschappelijk Grondbezit (GGB). Dit was voor hem een antwoord op de vraag naar praktisch socialisme, de voorbereiding van arbeiders op hun taken in de toekomst. Onder zijn invloed werd OGB uitsluitend gericht op de produktieve associatie en niet meer op gemeenschappelijk grondbezit. Hij werd penningmeester van GGB, terwijl de Spaar- en Voorschotbank voor de 'groepen' werd opgericht, in 1908 en 1909. Ook de redactie van het blad De Pionier was in zijn handen (1909-1912, de laatste twee jaar als lid van een collectieve redactie). In 1909 publiceerde hij hierin onder het pseudoniem Dixi in de rubriek 'Van Menschen en Dingen'. Eind 1908 of begin 1909 werd hij lid van de nieuwe Socialistenbond van G.L. van der Zwaag en W. Havers. In 1912 maakte hij de overstap naar de SDAP. Daar werd hij kandidaat gesteld voor de gemeenteraad van Den Haag, doch niet gekozen. Waarschijnlijk bleef hij lid tot vlak na januari 1916, toen een SDAP-congres besloot uit de 'dividendbelasting' óók op coöperaties, de mobilisatie te financieren. In 1921 werd Methöfer benoemd tot 'Algemeen Ambtenaar' van GGB, omdat de groei van het aantal aangesloten associaties dat noodzakelijk maakte. Propaganda, voorlichting, administratie voor de groepen en van de Spaar- en Voorschotbank alsmede de redactie van Vrije Arbeid behoorde tot zijn taken. In dit blad publiceerde hij na september 1923 onder het pseudoniem Trompetter, ook wel als Tr., de rubriek Trompetstooten. In 1932 werd hij ziek en trad af.

Archief: 

De collectie Vereeniging Gemeenschappelijk Grondbezit (GGB) in IISG (Amsterdam; vgl. Campfens, 113-114) bevat behalve stukken van J.C.H.Ph. Methöfer als functionaris ook enige persoonlijke stukken.

Publicaties: 

Het Duitsche Socialisme (Den Haag 1891; overgenomen uit La Révolte; voorwoord en vertaling van Methöfer); De taak der vakvereenigingen (Den Haag 1894, 19042; als artikel ook in De Pionier, 1908); Doel, middelen en organisatie van de vereeniging Gemeenschappelijk Grondbezit (z.pl. 1909, 19212); Tien jaren arbeid van de Vereeniging Gemeenschappelijk Grondbezit (Amsterdam 1916); enkele artikelen werden herdrukt in het gedenkboek van OGB Verbonden Schakels (Utrecht 1932).

Literatuur: 

Vliegen, Dageraad I, 386-387; J .M. Welcker, 'J.C.H.Ph. Methöfer 1863-1933' in: Mededelingenblad, mei 1973, 2-52; J.M. Welcker, 'J.C.H.Ph. Methöfer 1863-1933' in: J.M. Welcker, Heren en arbeiders in de vroege Nederlandse arbeidersbeweging 1870-1914 (Amsterdam 1978) 377-454, 612-622.

Portret: 

J.C.H.Ph. Methöfer, uit: Vliegen, Dageraad I (Amsterdam 1905), t.o. 370

Handtekening: 

Huwelijksakte van Methöfer/den Haan dd. 27 maart 1889. Akte 216; akteplaats ’s-Gravenhage. Als bruidegom.

Auteur: 
Johanna M. Welcker
Oorspronkelijk gepubliceerd in: 
BWSA 1 (1986), p. 80-82
Laatst gewijzigd: 

14-04-2011