BRINK, Johannes Antonius Hendrikus van den

Na zijn priesteropleiding en -wijding werd Van den Brink dank zij zijn goede studieresultaten naar Rome gestuurd om verder te studeren. Paus Leo XIII leerde hij daar iets meer van nabij kennen. Voor hem bleef hij lang een grote bewondering koesteren, terwijl ook diens encycliek Rerum Novarum (1891) indruk op hem maakte. Na in juni 1893 gepromoveerd te zijn op Thesen over de voorbeschikking in het Thomistisch systeem keerde hij naar Nederland terug. Hij was achtereenvolgens kapelaan in Hontenisse, Kruisland en, na een kort verblijf in Brazilië, Eede (Zeeuws-Vlaanderen) en Nispen. De loopbaan van de als eigenzinnig bekend staande Van den Brink, die zich bovendien tekort gedaan voelde met zijn tweederangsfuncties, zat vol conflicten. Het wantrouwen tegen hem werd versterkt toen hij zich bleek te verdiepen in socialistische auteurs als K. Marx, Ch. Fourier en M. Bakoenin. Van den Brink was echter nog allesbehalve socialist, al had het sociale vraagstuk zijn belangstelling. Sinds 1901 woonde hij weer in Breda. Een langzaam rijpingsproces leidde in 1904 tot een definitieve doorbraak naar het socialisme. De laatste stoot daartoe was de in juni verschenen brochure De Sociaal-Democratie en Waarom, hoe en waarmee zij bestreden wordt (Eindhoven 1904) van de Eindhovense rooms-katholieke sociaal-democraat Jan Jansen. Toen berichten over Van den Brinks socialistische gezindheid tot de bisschop doordrongen, verbood deze hem het mislezen. Maar Van den Brink nam deze schorsing niet en ging in beroep bij de paus. Zolang deze de schorsing niet had bevestigd, wilde hij zich niet het priesterschap laten ontnemen en bleef hij in priesterkledij lopen. Van den Brinks sympathie voor het socialisme leidde tot een hetze tegen hem vanuit geestelijkheid en burgerij en in de pers. Van den Brink verwoordde zijn argumenten in zijn brochure De groote vraag (Dordrecht 1904). Hij beriep zich op het Evangelie en de paus in zijn keuze voor het socialisme, dat hij als antwoord zag op het door het mensonterende kapitalisme in het leven geroepen sociale vraagstuk. De sociaal-democratie zag hij als een leer omtrent de inrichting van de maatschappij en uitdrukkelijk niet als een wereld- en levensbeschouwing. Na doorgaande aanvallen schreef Van den Brink zijn brochure Kan of moet een Katholiek Socialist zijn? (Breda 1904).

Van den Brink, die zich in februari 1905 officieel bij de SDAP aansloot, maakte op verzoek van de SDAP-leiding in 1905 (Tweede Kamerverkiezingen) en 1906 enkele tournees door het land. De leiding onderkende de propagandistische waarde van een priester die socialist was. Van den Brink sprak en debatteerde in veel plaatsen, ondanks de tegenwerking die hij meer dan eens ondervond (zoals weigering van zalen en verbod voor rooms-katholieke arbeiders om te gaan luisteren). Van den Brink stootte echter niet door naar het landelijk niveau. De SDAP achtte zijn organisatorische kwaliteiten daarvoor ontoereikend en was bovendien afkerig van zijn toenmalige opvatting dat sociaal-democratie en paus zich met elkaar dienden te verzoenen. Wel stelden inwoners van Breda en Hontenisse hem in 1905 kandidaat voor de Kamer. De progressieve Vrije Katholieke Volkspartij nam deze kandidatuur over en rooms-katholieke socialisten in Eindhoven stelden hem daar kandidaat. Hoewel hij een opmerkelijk aantal stemmen kreeg, haalde hij geen Kamerzetel. Van den Brinks toetreden tot de SDAP gaf een belangrijke impuls aan de plaatselijke partijafdeling die opnieuw tot leven kwam, en had invloed op het algehele sociale klimaat in Breda. De afdeling groeide. Van den Brink riep een eigen weekblad in het leven, De Bredasche Klok, dat in 1907 opging in De Eendracht in Eindhoven, dat op zijn beurt orgaan werd voor de SDAP-afdelingen in Noord-Brabant. Er kwam een SDAP-boekhandel annex café, men betrok een eigen volksgebouw en organiseerde cursussen en er kwam een verbruikerscoöperatie.

In 1907 stond Van den Brink kandidaat bij de gemeenteraadsverkiezingen in Breda na al in 1905, ondanks een herstemming, een mislukte poging gedaan te hebben. De aanvallen tegen 'de afvallige priester' werden steeds venijniger, terwijl ook zijn aanhangers zich stevig roerden. Op 19 juli, bij de herstemming, won Van den Brink een zetel. Een grote mensenmenigte droeg hem in toog gestoken met een rode zakdoek om de hals naar de Grote Markt. Doordat tegenstanders wegens vermeende onregelmatigheid een bezwaarschrift tegen zijn verkiezing indienden, kon hij pas op 10 juni 1908 zijn zetel innemen. In de gemeenteraad verkeerde Van den Brink in een volstrekt geïsoleerde positie. Zijn pleidooien voor een betere rechtspositie en salariëring van het gemeentepersoneel, voor openheid en democratie vonden geen gehoor, zijn hekeling van het 'schrikbewind' van de burgemeester bij de grote Etna stakingen (1908-1909) evenmin. In soms lange betogen probeerde Van den Brink propaganda te maken voor het socialisme. In zijn denken en houding voltrok zich langzamerhand een verschuiving. Hij begon kerk en godsdienst steeds feller te hekelen en zag deze als gevaar voor de mensheid en de maatschappelijke vooruitgang. Van den Brink liet ten slotte kerk en geloof achter zich. Vanaf eind 1910 hield hij lezingen voor de vrijdenkersvereniging De Dageraad. Zijn afscheid van de gemeenteraad in verband met zijn vertrek naar Den Haag begin 1913 kreeg nog maar weinig aandacht. Hij was nu actief voor de Evangelische Maatschappij die zich de bestrijding van het roomskatholicisme ten doel stelde. In lezingen en brochures bestreed hij fel, maar gedocumenteerd de rooms-katholieke kerk. Zijn betekenis ligt vooral hierin dat hij, deel uitmakend van een kleine groep progressieve dissidenten in de rooms-katholieke kerk, een bijdrage heeft gegeven aan de ontwikkeling van het socialisme in Breda en een eerste doorbraak in het Zuiden. Hij was het eerste socialistische gemeenteraadslid in het katholieke Zuiden.