BAART, Lucretia Jacoba

Baart was de tweede van het vier dochters tellende gezin. In het ouderlijk huis heersten progressieve meningen over de maatschappij en de rol van vrouwen daarin. Meisjes moesten leren haar eigen brood te verdienen en een huwelijk mocht slechts uit liefde worden aangegaan, nooit als vorm van broodwinning. Evenals haar zusters volgde zij dan ook meer onderwijs dan alleen de lagere school. Zij opende in Middelburg een foto-atelier en werd net als haar jongere zuster Elize, die uitblonk in de voordrachtskunst, excentriek gevonden. Na haar kennismaking met de actieve feministe Mina Kruseman midden of eind 1873 beijverde deze zich om een novelle van Baart, die was gaan schrijven en vertalen, geplaatst te krijgen in het tijdschrift Nederland van J. ten Brink. Toen deze weigerde ('De goede qualiteiten wegen tegen den gebrekkigen vorm niet op') nam Kruseman 'De familie Wollink' op in haar autobiografie in brieven Mijn leven (Dordrecht 1877). De strekking van de novelle is dat ouders hun kinderen nooit tot een huwelijk mogen dwingen, dat meisjes voor zichzelf moeten kunnen zorgen en dat mannen niet bang moeten zijn een geëmancipeerde vrouw te trouwen. Nam Kruseman haar zuster Elize geheel onder haar hoede, met Baart was het contact afstandelijker. Hun levendige correspondentie - waarvan alleen de brieven van Kruseman over zijn - toont dat zij Baart over allerlei persoonlijke zaken raadpleegde, ook over Elize. In februari 1876 raadde Kruseman haar het vertaalwerk af en stimuleerde zij haar door te gaan met schrijven: 'probeer jij eens een bundeltje te schrijven en noem 't Portretten. Een verzameling karakterstudies, korte, op zich zelve staande schetsjes, die elk afzonderlijk een afgerond geheel vormen en raak zijn. Dat is 't eenige genre dat geschikt is voor iemand, die, als jij, z'n hoofd zoo vol heeft met allerhande uiteenloopende gedachten, dat hij onmogelijk één draad kan volgen als een rechte lijn, te midden van zoo veel dwarsdraden, die de omstandigheden hem spannen, elk uur van zijn leven.' In 1880 deed Baart haar atelier over aan de fotograaf G. Hiemstra, die kort daarna enige tijd met haar oudere zuster getrouwd was. Eind augustus van dat jaar aanvaardde zij een baan als secretaresse in Groningen bij de letterkundige en vrijdenker F. Feringa, een vriend van haar kort tevoren zo tragisch overleden zuster Elize, die zich samen met haar man B.P. Korteweg van het leven had beroofd. Waaruit haar werkzaamheden voor Feringa bestonden is niet duidelijk, want zo lang zij bij hem in dienst was verscheen er niets van zijn hand. In 1884 keerde Baart naar Middelburg terug. Van 1886 tot 1892 publiceerde zij,vaak onder pseudoniem, novellen in de tijdschriften Europa en Nederland en de bundel Novellen (Haarlem 1889). Al haar belletristisch werk draaide om het thema 'vrouw en huwelijk' en pleitte voor de zelfstandigheid van vrouwen. Liefde moest, medelijden mocht nooit de grondslag van een huwelijk zijn, aldus Baart. De vrouw moest in staat zijn haar eigen brood te verdienen, en als zij trouwde was het goed dat zij bleef deelnemen aan het maatschappelijk leven. Zelfs het beste huwelijk was geen levensvervulling, vond Baart. Al zocht Baart het niet in het sensationele, melodramatische verhaal, zoals haar zuster Elize, toch was ook haar schrijftalent niet groot. Met haar ideeën over de onafhankelijkheid van vrouwen behoorde zij evenwel tot een kleine groep die de geesten rijp maakte voor een feministisch boek als Hilda van Suylenburg (Amsterdam 1897) van C. Goekoop-de Jong van Beek en Donk, dat in 1898 opgang maakte. Zelf had Baart meegewerkt aan De Vrouw. Weekblad tot onderwijs en ontspanning van vrouwen en meisjes, dat de socialist J.A. Nieuwenhuis, die zij uit Groningen kende, in 1888 in Amsterdam uitgaf. In Middelburg gaf zij zich met de muziekpedagoge M. Berdenis van Berlekom op voor het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, toen dit in 1889 besloten had ook vrouwen toe te laten. Maar volgens P.J. Meertens vond zij in de kring van de vooruitstrevende liberale hogere burgerij, die zich in de jaren negentig voor het sociale vraagstuk begon te interesseren, haar plaats niet. Behalve met schrijven voorzag zij vanaf 1893 met vertaalwerk (ook onder pseudoniem) in haar levensonderhoud.

Na de dood van haar moeder in 1896 verhuisde Baart naar het Noord-Hollandse Schoorldam, waar een zwager notaris was. Hier werd zij in 1901 lid van de SDAP. Na het overlijden van de zwager woonde zij enige tijd in Warmerdam en in 1906 verhuisde zij naar Bergen (N.H.), waar haar oudste zuster al woonde en haar jongste zuster een pension begonnen was. In Bergen werd Baarts kleine boerenhuisje een middelpunt van propaganda voor het socialisme. 'Ja, lieve Lucie, nooit woonde een kleiner vrouwtje in een kleiner huisje met een grooter verstand en een grootere liefde voor den arbeiders zaak. Was jij niet de éérste vrouw, die in een afdeelingsvergadering verscheen, toen de anderen van je sekse daar nog niet aan dachten? Ben jij niet jarenlang in den avond op huisbezoek gegaan, de lantaren in de hand, om in donkere achterstraatjes het roode licht te ontsteken? Heb je niet in je kleine huisje van toen, dat één gulden in de week huur deed en toch een paleisje was, kursussen en vergaderingen belegd, om éérst volgers en toen aanvoerders te kweeken? En nu je discipelen daarbuiten én in de Raad den mond roeren, zit jij thuis en glimlacht door je brilletje, en doet of jij daar part noch deel aan hebt. Van ándere offers, die jij bij elke gelegenheid hebt gebracht en waarvoor je dan jezelf ook het noodigste ontzegde met die hardheid, die verkeerde teederheid is, spreek ik nu maar niet, veel te bang als ik ben voor een boozen brief, in je kloeke handschrift uitgevoerd', aldus haar 'eerbiedige bewonderaar O.K.' bij gelegenheid van haar vijfenzeventigste verjaardag in 1925. Behalve het bestuurslidmaatschap van de afdeling had zij geen functie in het partijleven willen aanvaarden. Jongere partijgenoten noemden haar een aristocratische verschijning die ook van haar politieke tegenstanders respect afdwong en wezen op haar buitengewone geestkracht. Tien jaar voor haar dood kreeg zij een attaque, die haar bijna geheel verlamde. Maar haar geest bleef onaangetast en zij bleef het politieke leven volgen. Nu zij niet meer kon lopen trok de meistoet voortaan langs haar huis. Aan haar graf sprak Suze Groeneweg namens het partijbestuur en de vrouwenclubs. Het Volk schreef: 'Wat in deze streek, vele jaren lang een der achterlijkste van ons land, aan arbeidersbeweging is tot stand gekomen, is in de eerste plaats haar werk'. Mathilde Wibaut-Berdenis van Berlekom herdacht haar op de jaarvergadering van de Bond van Sociaal-Democratische Vrouwenclubs in 1932, Jan Oudegeest op het SDAP-congres in 1933.